Bougainville útskýrði: Hvernig nýjasta land heimsins gæti blómstrað af mótmælum gegn koparnámu
Átökin í Bougainville og löngun Bougainville-búa til sjálfstæðis eiga rætur að rekja til sögulegrar ránsfengs á auðlindaríku eyjunni sem hefur miklar koparinnstæður og misskipting auðs sem fylgdi í kjölfarið.
Kort Credit: Australian Government; Deild vopnahlésdaga Um það bil 30 árum eftir áratugalangt hrottalegt borgarastyrjöld í Bougainville, lítilli eyju í Kyrrahafinu, ætlar að ganga til kosninga á laugardaginn til að kjósa um sjálfstæði sitt frá Papúa Nýju-Gíneu. Ef íbúar Bougainville kjósa sjálfstæði þess í sögulegu þjóðaratkvæðagreiðslunni mun heimurinn fá það nýjasta og hugsanlega minnsta þjóðin .
Um hvað snýst þjóðaratkvæðagreiðslan um Bougainville?
Á árunum 1988-1998 tóku stjórnmálaflokkar í Bougainville þátt í vopnuðum átökum við ríkisstjórn Papúa Nýju-Gíneu, til að reyna að þvinga Papúa Nýju-Gíneu til að losa sig við yfirráð yfir eyjunni sem er auðug auðlinda. Samkvæmt Edward P. Wolfers, Foundation prófessor emeritus of Politics, University of Wollongong, Ástralíu, sem hefur framkvæmt langtímarannsóknir á Bougainville stjórnmálum og sögu, var borgarastyrjöldin mannskæðasta og mannskæðasta átökin í Kyrrahafinu frá síðari heimsstyrjöldinni. segir Wolfers í viðtali við indianexpress.com .
Þessi sögulega þjóðaratkvæðagreiðsla er afleiðing af einu af þremur ákvæðum Bougainville friðarsamkomulagsins, sem undirritað var árið 2001 og lögfest með breytingu á Papúa Nýju Gíneu stjórnarskránni, en hin ákvæðin tvö eru vopnaförgun og sjálfræði, segir Wolfers. Friðarsamkomulagið frá 2001 batt enda á hörð átök milli íbúa Bougainville og ríkisstjórnar Papúa Nýju-Gíneu.
Kjósendur í Bougainville fá að velja á milli „meiri sjálfræðis“ — meiri sjálfræðis en núverandi fyrirkomulag innan ramma Papúa Nýju Gíneu stjórnarskrárinnar — eða sjálfstæðis Bougainville frá yfirráðum Papúa Nýju Gíneu, útskýrir Wolfers. Þjóðaratkvæðagreiðslan er hins vegar ekki bindandi og þyrfti enn að samþykkja ríkisstjórn og þing Papúa Nýju-Gíneu, í samráði við sjálfstjórnarstjórn Bougainville, áður en endanleg ákvörðun er tekin.
Af hverju er Bougainville sjálfstjórnarhérað Papúa Nýju-Gíneu?
Til að skilja tengsl Bougainville við Papúa Nýju-Gíneu þarf sögulegt samhengi. Þrátt fyrir að frumbyggjar eyjarinnar hafi búið hana um aldir, fékk hún nafn sitt eftir franska nýlenduherranum Louis-Antoine de Bougainville, vísindamanni sem fór í sjóferðir, sérstaklega til Kyrrahafs árið 1776, til að taka nýtt landsvæði fyrir Frakkland. Athyglisvert er að þrátt fyrir að hafa eyjuna nefnda eftir honum, steig Bougainville aldrei fæti á hana. Samkvæmt sumum auðlindum sem fjalla um sögu Bougainville, má einnig rekja nafnakerfi fyrir suðræna blómið Bougainvillea til Louis-Antoine de Bougainville.
Árið 1885, á landnámstíma Þýskalands, féll eyjan Bougainville undir þýska verndarsvæðið þýsku Nýju-Gíneu. Uppkoma fyrri heimsstyrjaldar breytti valdaskipulagi í Kyrrahafinu og árið 1914 féllu Bougainville og aðrar eyjar í nágrenninu, þar á meðal það sem nú er Papúa Nýja-Gínea, undir stjórn ástralskra hersveita. Þjóðabandalagið stjórnaði eyjunni til ársins 1942 þegar í seinni heimsstyrjöldinni börðust bandarískir, ástralskir, nýsjálenskir og japanskir herir um yfirráð hennar. Bardaginn varð til þess að Japanir drógu sig frá eyjunni og Ástralía tók við stjórn hennar.
Samkvæmt myndatexta sem ráðuneyti vopnahlésdaga ástralska ríkisstjórnarinnar lagði fyrir þessa mynd, ganga hermenn 42. herfylkis um djúpan hluta mýrar á meðan eftirlitsferð er í átt að óvinasvæði í janúar 1945. (Myndinnihald: Ástralska ríkisstjórnin; Department of Veterans's Affairs) ) Þetta fyrirkomulag hélst til 1975 og endaði með því að Papúa Nýja Gínea fékk sjálfstæði. Það hafa áður verið tilraunir til að lýsa Bougainville sjálfstætt — þegar Papúa Nýja-Gínea varð sjálfstætt land árið 1975 og aftur árið 1990, segir Wolfers.
Seint á áttunda áratugnum var dreifstýrt héraðsstjórnarkerfi tekið upp í Bougainville og núverandi sjálfræðisfyrirkomulag var innleitt í kjölfar stjórnarskrárfestingar Bougainville friðarsamkomulagsins árið 2001.
Af hverju vill Bougainville algjört sjálfstæði frá Papúa Nýju Gíneu?
Í kjölfarið hefur verið óánægja meðal Bougainville-búa með framkvæmd samþykktra fyrirkomulags um sjálfstjórn Bougainville, sérstaklega með tilliti til stjórnarskrártryggðra fjárstyrkja sem sjálfstjórn Bougainville-stjórnarinnar (ABG) á lagalegan rétt á, en sem (Papúa Nýju-Gíneu) landsstjórnin hefur ekki veitt í samræmi við útreikninga ABG, útskýrir Wolfers.
Panguna náman sést í Bougainville, Papúa Nýju-Gíneu, á þessari Planet Labs gervihnattamynd sem barst Reuters 26. september 2017. (Reuters) Átökin í Bougainville og löngun Bougainville-búa til sjálfstæðis eiga rætur að rekja til sögulegrar ránsfengs á auðlindaríku eyjunni sem hefur miklar koparinnstæður og misskipting auðs sem fylgdi í kjölfarið. Eftir að kopar fannst á sjöunda áratug síðustu aldar djúpt í krónprinsafjöllum í miðri eyjunni, setti dótturfyrirtæki námusamsteypunnar Rio Tinto í Ástralíu, Conzinc Rio Tinto, upp Panguna námuna, einnig þekkt sem Bougainville koparnáman, sem geymir nokkrar af stærsta koparforði heims og er stærsta opna koparnáma heims. Vinnsla á auðlindinni í Panguna námunni hófst árið 1972 undir stjórn Bougainville Copper Limited, undir stjórn Conzinc Rio Tinto sem stóð til ársins 1989. Bougainville Copper Limited var að hluta til í eigu Conzinc Rio Tinto sem réð yfir 56% hlut á meðan Ríkisstjórn Papúa Nýju-Gíneu átti 20 prósent, þar til Conzinc Rio Tinto losaði sig við yfirráðin árið 1989.
Samkvæmt ýmsum gagnaheimildum átti útflutningur kopars sem unninn er úr Panguna námunni verulegan þátt í efnahag Papúa Nýju Gíneu, en sumar tölur áætla framlag hans allt að 45 prósent af útflutningstekjum landsins.
Vísindamenn segja að mótmælin sem síðar stækkuðu í borgarastyrjöld hafi verið hafin af staðbundnum leiðtoga að nafni Francis Ona sem hafði orðið vitni að erlendum hagsmunum að taka þátt í víðtækri rán á löndum frumbyggja. Ona varð leiðtogi byltingarhersins í Bougainville, aðskilnaðarhóps sem háði stríð gegn varnarlið Papúa Nýju-Gíneu í borgarastyrjöldinni. Náman skapaði atvinnutækifæri fyrir fólk frá Papúa Nýju Gíneu og Ástralíu í leit að eigin gæfu, sem leiddi til átaka við Bougainvillean heimamenn sem einnig greindu frá mismunun og kynþáttafordómum af hendi erlendra námuverkamanna. Námustarfsemi í gegnum árin olli einnig umhverfisspjöllum á landi og vatni Bougainville.
Meðfylgjandi mynd sýnir íbúa heimamanna halda á borðum og spjöldum á meðan mótmæli við fyrrum Bougainville Copper Limited (BCL) námuvinnslu Panguna er staðsett á Kyrrahafseyjunni Bougainville, Papúa Nýju-Gíneu, 3. maí 2017. Mynd tekin 3. maí 2017. (Reuters) Blóðuga borgarastyrjöldin sem fylgdi leiddi til dauða þúsunda manna ásamt landflótta, sjúkdómum og hungri. Í kjölfar borgarastríðsins var Panguna námunni lokað í maí 1989, með því að starfsmenn Bougainville Copper Limited drógu sig út árið eftir.
Langtíma borgarastyrjöld í Bougainville var stöðvuð eingöngu vegna Bougainville friðarsamkomulagsins. Í stuttu máli má segja að þjóðaratkvæðagreiðslan hafi ekki verið tilkomin vegna (ó)ánægju með núverandi sjálfræðisfyrirkomulag, þó að valið sem boðið er upp á í þjóðaratkvæðagreiðslunni og hvernig Bougainville-búar kjósa hafi augljóslega verið undir áhrifum af reynslu af núverandi sjálfræðisfyrirkomulagi, útskýrir Wolfers.
Hvað er líklegast að gerist í þjóðaratkvæðagreiðslunni?
Papúa-Gíneu hefur miklu að tapa ef Bougainville öðlast sjálfstæði, sérstaklega hvað varðar aðgang að náttúruauðlindum Bougainville. Hins vegar, minna þekktar afleiðingar af því að Bougainville öðlist sjálfstæði, væru áhrifin sem það gæti haft á yfirráðasvæði Papúa Nýju Gíneu. Annað viðkvæmt mál er áhrifin sem endanleg niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar gæti haft fyrir önnur héruð í Papúa Nýju-Gíneu — sérstaklega, en ekki aðeins, á Eyjasvæðinu — þar sem stuðningur við aukið sjálfræði, einkum og hugsanlegt aðskilið sjálfstæði, er nokkuð sterkur, útskýrir Wolfers.
Að sögn Wolfers er samstaða meðal eftirlitsmanna frá Bougainville og Papúa Nýju-Gíneu um að fullt sjálfstæði muni hljóta mjög mikinn meirihlutastuðning. Þó í þessu sambandi sé mikilvægt að hafa í huga að fyrri átök innihéldu vopnuð átök milli Bougainvillebúa sem kusu að vera áfram með Papúa Nýju Gíneu og stuðningsmanna aðskilnaðar, bætir Wolfers við.
Meðfylgjandi mynd sýnir niðurnídda byggingu í Panguna námuvinnslu fyrrum Bougainville Copper Limited (BCL) sem staðsett er á Kyrrahafseyjunni Bougainville, Papúa Nýju Gíneu, 2. febrúar 2014. (Reuters) Hver er afstaða Papúa Nýju Gíneu til þjóðaratkvæðagreiðslu um sjálfstæði?
Núverandi ríkisstjórn hefur skuldbundið sig til að halda þjóðaratkvæðagreiðsluna. James Marape forsætisráðherra hefur sagt opinberlega að hann telji að Papúa Nýja-Gínea verði sterkari ef Bougainville verði áfram hluti af Papúa Nýju-Gíneu, segir Wolfers. Ummæli Marape forsætisráðherra, telur Wolfers, snúist minna um framlag Bougainville til þjóðarbúsins og snúist meira um Bougainville-búa sem hafa verið hluti af menntaðri yfirstétt Papúa Nýju-Gíneu, stjórnsýslu og lagt sitt af mörkum til annarra þátta þjóðlífsins.
Þó að búast megi við að núverandi ríkisstjórn (Papúa Nýju-Gíneu) virði ferlið og niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar, þá virðist ólíklegt að sérstakt sjálfstæði hljóti yfirgnæfandi stuðning almennings annars staðar í Papúa Nýju-Gíneu og að þjóðþingið muni einfaldlega samþykkja það, segir Wolfers. Það sem mögulega mun fylgja í kjölfarið, að sögn Wolfers, eru umræður á mörgum sviðum um áframhaldandi samstarfssvið. Slíkt sem tíðkast í samskiptum fyrrverandi nýlenduvelda og nágrannaríkja annars vegar og sjálfstæðra ríkja hins vegar. Til dæmis Nýja Sjáland með Cook-eyjum og Niue.
Meðfylgjandi mynd sýnir Panguna námurekstur fyrrum Bougainville Copper Limited (BCL) Panguna, þar á meðal byggingar sem voru fyrrum lögreglustöð, salur og gistirými námuverkamanna á Kyrrahafseyjunni Bougainville, Papúa Nýju-Gíneu, 2. apríl 2017. Mynd tekin í febrúar 2, 2017. BCL/Handout í gegnum REUTERS Hvað gerist ef Bougainville fær ekki sjálfstæði?
Að sögn Wolfers á enn eftir að skilgreina nákvæmlega umfang valkostsins um aukið sjálfræði. Semja þyrfti skýrt fyrirkomulag til að útvega nægilegt fjármagn, stjórnunarstuðning og stefnumótunargetu fyrir ríkisstjórn Bougainville. Því þyrfti að skilgreina, samþykkja og koma á frekari samningaviðræðum og fyrirkomulagi áframhaldandi samstarfs, útskýrir hann.
Hvað er í húfi fyrir Ástralíu, Kína, Bandaríkin?
Vegna breytinga á völdum, erindrekstri og vaxandi hernaðar- og efnahagslegra hagsmuna í Asíu-Kyrrahafi mun þjóðaratkvæðagreiðslan í Bougainville hafa afleiðingar ekki bara fyrir nágrannaríkin. Stöðugleiki svæðisins sem Bougainville er hluti af er augljóslega mikilvægur fyrir Ástralíu – og í krafti tengslanna við aðra ANZUS meðlimi (Ástralíu, Nýja Sjálandi), við Bandaríkin, útskýrir Wolfers. Það eru vissulega áberandi Bougainville-búar sem sjá mikla óraunhæfa möguleika í að þróa samskipti við Kína.
Atkvæðagreiðslan í þjóðaratkvæðagreiðslunni í Bougainville sem hefst 23. nóvember mun halda áfram á næstu tveimur vikum, vegna krefjandi eðlis landslagið, segir Wolfers. Niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar, sem líklega verður kunn síðar í desember, mun annað hvort gefa heiminum nýjustu þjóð sína eða mun bjóða upp á nýja áskorun fyrir leiðtoga Bougainvillea sem verða að tryggja að heimaland þeirra verði ekki að bráð átökum enn og aftur. Það er ekki strax ljóst hvort niðurstöður þjóðaratkvæðagreiðslunnar muni leiða til enduropnunar Panguna koparnámunnar sem hóf allt. Það væri hins vegar fyrir bestu hagsmuni Bougainville-búa að þeir fengju að segja eitthvað um eigin framtíð að þessu sinni.
Deildu Með Vinum Þínum:
