Útskýrt: Hvers vegna endurkoma Hagia Sophia sem moska setur veraldlega skilríki Tyrklands á bæn

Í sjónvarpsávarpi til landsins sagði Erdogan að það myndi taka sex mánuði að ljúka breytingunni. Í allri ræðu sinni tóku eftirlitsmenn fram að forsetinn minntist ekkert á Ataturk, stofnanda tyrkneska lýðveldisins, ef til vill í vísvitandi ráðstöfun til að fjarlægja félagið úr Hagia Sophia.

Útsýni yfir Hagia Sophia, sem er á heimsminjaskrá UNESCO og einn helsti ferðamannastaður Istanbúl í hinu sögulega Sultanahmet-hverfi í Istanbúl, föstudaginn 10. júlí, 2020.

Á föstudaginn var æðsti dómstóll Tyrklands leyft að breyta næstum 1.500 ára gömlu Hagia Sophia úr safni í mosku . Aldagamla mannvirkið, skráð sem heimsminjaskrá Unesco, var upphaflega dómkirkja í Býsansveldi áður en henni var breytt í mosku árið 1453, þegar Konstantínópel féll í hendur Ottoman hersveita Sultan Mehmet II. Hins vegar á þriðja áratugnum lokaði Mustafa Kemal Ataturk, stofnandi Tyrklands, moskuna og breytti henni í safn til að reyna að gera landið veraldlegra.

Tyrklandsráð hafði lýst því yfir í úrskurði sínum að breyting Hagia Sophia úr mosku í safnið af stofnanda landsins væri ólögleg. Klukkutíma eftir að dómur dómstólsins var kveðinn upp gaf Recep Tayyip Erdogan, forseti Tyrklands, út skipun um að Hagia Sophia væri opið fyrir múslimadýrkun. Tilskipunin hljóðaði: Ákvörðun var tekin um að afhenda stjórn Ayasofya moskunnar … til trúarbragðamálastofnunar og opna hana fyrir tilbeiðslu.

Til hamingju. mynd.twitter.com/MzP6nzn9Jc

— Recep Tayyip Erdogan (@RTErdogan) 10. júlí 2020

Á föstudaginn hafði ríkisráðið samhljóða fellt úr gildi ákvörðun ríkisstjórnar frá 1934 um stöðu minnisvarða og lýst því yfir að Hagia Sophia hefði verið skráð sem moska í eignaskrám sínum.

Stuttu eftir dómsúrskurðinn voru staðfestar samfélagsmiðlasíður Hagia Sophia sem höfðu vísað til mannvirkisins sem safns teknar niður. Breytingin á stöðu Hagia Sophia kemur í kjölfar ítrekaðra viðvarana frá alþjóðasamfélaginu, þar á meðal Unesco, um að tryggja að Tyrkland haldi ekki áfram með þessar áætlanir.

Hver voru viðbrögðin við breytingunni á stöðu Hagia Sophia?

Staðbundnar fréttir birtu myndefni af fólki í Istanbúl sem safnaðist saman fyrir utan Hagia Sophia eftir að dómstóllinn tilkynnti ákvörðun sína, til að fagna dómnum. Vikum áður en dómurinn féll hafði samkirkjulegi patríarki Bartólómeusar í Istanbúl, andlegur yfirmaður rétttrúnaðarkristinna, sagt að með því að breyta Hagia Sophia í mosku myndi það brjóta austur og vestur.

Í kjölfar dómsins sagði Vladimir Legoida, talsmaður rússnesku rétttrúnaðarkirkjunnar: Áhyggjur milljóna kristinna manna hafa ekki heyrst... Dómsúrskurður dagsins sýnir að öll ákall um nauðsyn mikillar ljúfmennsku í þessu máli voru hunsuð.

Utanríkisráðuneyti Grikklands hafði áður gefið út harðorða yfirlýsingu þar sem sagði að þessi umbreyting væri brot á „Samþykkt UNESCO um verndun menningar- og náttúruarfleifðar heimsins“ þar sem tilnefnt safn um heimsmenningararfleifð var notað til að stuðla að öðrum tilgangi.

Í kjölfar dómsins sagði Lina Mendoni, menningarmálaráðherra Grikklands, að úrskurðurinn staðfesti algjörlega að ekkert sjálfstætt réttlæti sé til í Tyrklandi og sagði að aðgerðin væri opin ögrun fyrir hinn siðmenntaða heim. Þjóðernishyggja sem Erdogan forseti sýnir… tekur land sitt sex aldir aftur í tímann, bætti Mendoni við. Kýpur fordæmdi úrskurðinn og Evrópusambandið sagði hann harma.

Múslimar fara með kvöldbænir fyrir utan Hagia Sophia frá býsanstímanum. (AP mynd)

Bandaríska utanríkisráðuneytið sagði að það væri vonsvikið með aðgerðina og gaf til kynna að það myndi virða áætlanir Tyrklands um Hagia Sophia til að tryggja að það verði áfram aðgengilegt án hindrunar fyrir alla.

Tyrkland fann stuðning í Tyrkneska lýðveldinu Norður-Kýpur (TRNC), landsvæði sem aðeins er viðurkennt af tyrkneskum stjórnvöldum. Forsætisráðherrann Ersi Tatar sagði: Hagia Sophia hefur verið tyrknesk, moska og á heimsminjaskrá síðan 1453. Ákvörðunin um að nota hana sem mosku, á sama tíma að vera heimsótt sem safn, er góð og hún er ánægjuleg.

Erdogan hafði mátt sæta lítilli andstöðu við þessar áætlanir innan Tyrklands, segja vísindamenn, vegna þess að trúarlegir minnihlutahópar hefðu ekki viljað taka þátt í því sem litið er á sem skautunarefni. Eftir dóminn hefur afstaða þeirra að mestu staðið í stað og fáir í Tyrklandi hafa opinberlega fordæmt breytinguna á stöðu minnisvarða.

Hvað þýðir þetta fyrir Hagia Sophia?

Erdogan sagði að Hagia Sophia myndi opna sem moska eftir 85 ár þann 24. júlí með föstudagsbænum. Samkvæmt staðbundnum fréttum í Tyrklandi verður aðgangseyrir sem settur hafði verið á þegar minnisvarðinn var safn fjarlægður, sem gerir hann ókeypis fyrir alla gesti. Þrátt fyrir breytta stöðu mun Hagia Sophia áfram vera opið fyrir erlenda og staðbundna ferðamenn. Í sjónvarpsávarpi til landsins sagði Erdogan að það þyrfti sex mánuði að ljúka breytingunni. Í allri ræðu sinni tóku eftirlitsmenn fram að forsetinn minntist ekkert á Ataturk, stofnanda tyrkneska lýðveldisins, ef til vill í vísvitandi ráðstöfun til að fjarlægja félagið úr Hagia Sophia.

Það er engin skýring á því hvort umbreyting Hagia Sophia muni hafa áhrif á býsanskt listaverk og mósaík inni í minnisvarðanum. Árið 1453, þegar Konstantínópel féll í hendur Ottomans Sultans Mehmet II, var Hagia Sophia rænt af innrásarmönnum Tyrkjanna og breytt í mosku skömmu síðar. Skipulag Hagia Sophia var síðan tekið fyrir nokkrum breytingum að innan og utan þar sem rétttrúnaðar tákn voru fjarlægð eða pússuð á og minaretum bætt við ytra byrði mannvirkisins. Mörg þessara býsanska tákna má enn sjá í dag og margir notendur samfélagsmiðla lýstu yfir áhyggjum af framtíð mósaíkanna og listaverka sem eftir eru þegar moskan opnar aftur.

Kona heimsækir Hagia Sophia frá býsanska tímum. (AP mynd)

Það er heldur ekki ljóst hvort minnismerkið mun halda áfram að halda UNESCO arfleifð sinni eftir að það hefur verið breytt í mosku eða hvort alþjóðastofnunin muni draga tilnefningu sína til baka. Í kjölfar úrskurðarins sendu samtökin frá sér yfirlýsingu þar sem hún sagði: UNESCO skorar á tyrknesk yfirvöld að hefja viðræður án tafar til að forðast skref til baka frá algildu gildi þessarar óvenjulegu arfleifðar, en varðveisla hans verður endurskoðuð af heimsminjanefndinni. næsta þingi.

Það er heldur ekki ljóst hvort úrskurðurinn í máli Hagia Sophia verður notaður til að breyta öðrum opinberum stöðum sem Ataturk breytti í söfn, til dæmis Topkapi höllina í Istanbúl, fyrrum aðsetur Ottómanaveldis.

Express útskýrter núna áTelegram. Smellur hér til að taka þátt í rásinni okkar (@ieexplained) og vertu uppfærður með það nýjasta

Hvað þýðir þetta fyrir veraldarhyggju í Tyrklandi?

Í viðtali skömmu eftir dóminn sagði Nóbelsverðlaunahöfundurinn Orhan Pamuk við BBC: Það eru milljónir veraldlegra Tyrkja eins og ég sem gráta gegn þessu en raddir þeirra heyrast ekki...Að breyta því aftur í mosku er að segja til restin af heiminum því miður erum við ekki veraldleg lengur.

Vísindamenn telja að Erdogan hafi markvisst eytt veraldlegum hugsjónum Mustafa Kemal Ataturk sem nútíma tyrkneska lýðveldið var stofnað á. Recep Tayyip Erdogan forseti og yfirráð AK flokks hans yfir stjórnmálasviði Tyrklands í næstum tvo áratugi hefur hægt og rólega ýtt því úr stjórnarskrárbundnu veraldlegu landi yfir í trúarlegri og íhaldssamari þjóð. Á yfirborðinu hefur AK flokkurinn sagst vera veraldlegur en eins og sést í tilfelli Hagia Sophia virðist flokkurinn ekki hika við að breyta veraldlegri arfleifð Ataturks til að ná sínum eigin pólitísku markmiðum.

MYNDATEXTI: Fólk heimsækir Hagia Sophia eða Ayasofya, sem er á heimsminjaskrá UNESCO sem var býsansk dómkirkja áður en henni var breytt í mosku og nú safn, í Istanbúl, Tyrklandi, 2. júlí 2020. REUTERS/Murad Sezer/File Photo

Áheyrnarfulltrúar telja að áætlanir Erdogans um að breyta Hagia Sophia hafi verið nátengdar tilraunum hans til að ná pólitískum stigum og auka pólitískan stuðning, sérstaklega meðal íhaldsmanna, sem hann hefur séð minnka eftir tap sitt í borgarstjórnarkosningunum í Istanbúl árið 2019.

Rannsóknir á veraldarhyggju í Tyrklandi undanfarin tvö ár sýna hins vegar að margir í landinu, einkum yngri borgarar, eru síður trúaðir, þrátt fyrir tilraunir stjórnvalda til að kynna sína útgáfu af ávísaðri trúarhegðun. Erdogan hafði einu sinni lýst því yfir að hann hefði viljað búa til guðrækna kynslóð. Sérfræðingar telja að ungir Tyrkir hafi engan áhuga á þessu trúarbragði og hafi beitt sér gegn því.

Deildu Með Vinum Þínum: