Útskýrt: Talíbanar ætla að samþykkja „tímabundið“ hluta af stjórnarskránni frá 1964; hvað það gæti þýtt

Enn sem komið er hafa talibanar ekki gefið út nein skjal eða stefnuyfirlýsingu sem gefur til kynna hvernig þeir ætla að stjórna. Þó að þessi nýlega tilkynning kann að virðast eins og framfarir, þá vekja fyrirvarar hennar fleiri spurningar en svör.

Meðlimir talibana sitja fyrir framan veggmynd sem sýnir konu á bak við gaddavír í Kabúl, Afganistan, þriðjudaginn 21. september 2021. (AP mynd)

Talibanar tilkynntu á þriðjudag að þeir hygðust setja tímabundið ákvæði úr stjórnarskrá Afganistan frá 1964 sem stangast ekki á við íslömsk lög eða Sharia til að stjórna landinu. Talsmaður talibana tilkynnti einnig að hópurinn væri að vinna að nýrri stjórnarskrá sem yrði lokið árið 2022.

Enn sem komið er hafa talibanar ekki gefið út nein skjal eða stefnuyfirlýsingu sem gefur til kynna hvernig þeir ætla að stjórna. Þó að þessi nýlega tilkynning kann að virðast eins og framfarir, þá vekja fyrirvarar hennar fleiri spurningar en svör. Með því að leyfa hópnum að slá á ákvæði stjórnarskrárinnar undir því yfirskini að viðhalda Sharia-lögum (sem er mjög huglægt), eru Talibanar í raun að segja að þeir muni velja og velja hvaða hluta stjórnarskrárinnar þeir aðhyllast.

Að auki gerir stjórnarskráin ráð fyrir að réttlæti og stjórnarhættir fari fram í samræmi við lögin, sem eru samin af ýmsum aðilum ríkisins. Ef lögin sjálf eru bönnuð eða útilokandi, býður stjórnarskráin upp á fáar aðferðir fyrir borgara til að viðra kvartanir sínar. Að lokum, síðan talibanar tóku Kabúl fyrr á þessu ári, hefur verið verulegt samband milli þess sem þeir hafa sagt að þeir séu að gera og þess sem þeir hafa í raun gert.

Hvað er stjórnarskráin frá 1964?

Afganistan hefur haft fjórar stjórnarskrár síðan það varð fullvalda þjóð árið 1747. Sú elsta var skrifuð á tíunda áratug síðustu aldar, sem kom á kerfi miðstýrðs konungsríkis um allt land. Árið 1923 var samin önnur stjórnarskrá sem setti konunginn sem aðal fullvalda vald, íslam sem ríkistrú og Sharia lög sem grundvöll réttarkerfisins. Árið 1963, undir stjórn Zahir Shah konungs, skrifaði Afganistan metnaðarfyllstu stjórnarskrá sína sem tók gildi árið 1964.

Stjórnarskráin frá 1964 miðar að því að breyta Afganistan í lýðræði og hvetja til félagslegrar og efnahagslegrar nútímavæðingar. Einhver athyglisverðasti þáttur stjórnarskrárinnar var stofnun tveggja deilda þingsins, þar af var neðri deildin kosin með almennum kosningum. Þar kom einnig fram að lögin sem sett voru af þinginu myndu taka af hólmi Sharia-lög – ákvæði sem Talibanar hafa síðan snúið við. Stjórnarskráin stóð í átta ár þar til Zahir Shah var steypt af stóli og þrátt fyrir háleitan metnað var litið á hana sem pólitískan misheppnað að mestu leyti. Stjórnarráðið og löggjafarþingið voru stöðugt í dauðafæri og geta ekki sett neina mikilvæga löggjöf.

Árið 2004, eftir innrás NATO í Afganistan, var ný stjórnarskrá samþykkt sem gerði ráð fyrir forsetaembættinu og jafnrétti kvenna. Hins vegar, þegar búið var að búa til of miðstýrt stjórnkerfi, var litið á stjórnarskrána frá 2004 sem háleitt skjal, einkennist af gildum Vesturlanda og menntaðrar Kabúlelítunnar. Talíbanar hafa með yfirgnæfandi hætti hafnað þeirri stjórnarskrá sem ólöglegri einingu og afurð heimsvaldastefnu Bandaríkjanna.

Ríkisstjórn Talíbana

Ákvæði stjórnarskrárinnar frá 1964

Á ríkinu

Ríkisborgarar sem ekki eru múslimar skulu vera frjálsir til að framkvæma helgisiði sína innan þeirra marka sem sett eru í lögum um almennt velsæmi og almannafrið.

Í augnablikinu gefur þetta ákvæði þó frelsi til trúarbragða, þar sem það tilgreinir að trú megi iðka innan þeirra marka sem lög ákveða, það er opið fyrir túlkun talibana. Samkvæmt Sharia-lögum geta talibanar hugsanlega bannað hvers kyns opinbera tjáningu trúarbragða sem samræmast ekki íslömskum gildum. Hópurinn hefur nýlega gefið til kynna að þeir muni virða réttindi sikhs og annarra trúarlegra minnihlutahópa sem búa í Afganistan, en á valdatíma þeirra á árunum 1996 til 2001 voru trúarlegir minnihlutahópar ofsóttir reglulega og táknum annarra trúarbragða eins og Búdda í Bamiyan var eytt.

Á konungi

Væntanlega munu talibanar skipta um vald konungs fyrir vald annað hvort starfandi forsætisráðherra, Mohammad Akhund eða Æðsti leiðtogi, Haibatullah Akhundzada . Hið síðarnefnda er líklegra til að fá þau vald sem konunginum var veitt í stjórnarskránni frá 1964 þar sem hún tilgreinir forsætisráðherra sem sérstaka aðila.

Konungurinn er ekki ábyrgur og skal virtur af öllum

Við fráfall konungs eða dauða mun hásætið ganga yfir til elsta sonar hans. Ef elsti sonur konungs skortir þær hæfiskröfur sem settar eru fram í þessari stjórnarskrá, skal hásætið fara til annars sonar hans og svo framvegis.

Eins og við var að búast er „konungurinn“ laus við ábyrgð og varinn gegn athugun. Þó að það sé ekki í samræmi við hugsjónir framsækins lýðræðis er þetta ekki óalgengt í einræðisríkjum eða ófrjálslyndum lýðræðisríkjum.

Talíbanar hafa séð nokkra innri valdabaráttu, frægasta þegar Mullah Yaqoob, núverandi varnarmálaráðherra, barðist árangurslaust um hlutverk æðsta herforingja árið 2016. Ef talibanar koma á kerfi arfgengra forystu, Yaqoob, sem sonur stofnanda talibana. , Mullah Omar, mun eiga enn sterkari tilkall til valda. Þetta myndi aftur á móti setja aðra leiðtoga vonandi eins og Sirajuddin Haqqani og Mullah Baradar til hliðar í nafni samfellunnar.

Þar sem ekki er mikið vitað um æðsta leiðtogann Akhunzada er óljóst hvort hann eigi einhver börn sem munu vera í röð í hásætið. Í fortíðinni hefur fólk með sterk tengsl við Mullah Omar tekið við æðstu leiðtogastöðum, en hópurinn hefur ekki fylgt hefðbundnu frumburðarkerfi.

Um grundvallarréttindi og skyldur fólksins

Fólkið í Afganistan, án nokkurrar mismununar eða vals, hefur jafnan rétt og skyldur fyrir lögum.

Þrátt fyrir að Talibanar hafi lýst því yfir að þeir myndu vera opnir konum í ríkisstjórn, þá er það alræmd að engar konur eru í ríkisstjórn þeirra. Á sama hátt, þótt hópurinn hafi sagt að þeir virði rétt kvenna til menntunar, benda nýlegar fregnir til þess að konum hafi verið meinað að sækja háskólann í Kabúl, vegna þess að samkvæmt talibönum eru aðstæður ekki viðunandi fyrir þær til að stunda nám þar. Á síðasta valdatíma þeirra var konum, tadsjikum og öðrum hópum utan Pastúna mismunað opinberlega og fátt bendir til þess að hlutirnir verði öðruvísi að þessu sinni.

Engum má refsa nema með úrskurði þar til bærs dómstóls sem kveðinn er upp að lokinni opinni réttarhöld sem haldinn er í viðurvist ákærða.

Enginn Afgani sem sakaður er um glæp er hægt að framselja til erlends ríkis.

Talíbanar sitja aftan á pallbíl þegar þeir stoppa í hlíð í Kabúl í Afganistan. (AP mynd)

Þó að upphaflega stjórnarskráin hafi löggjafarlög komi fram fyrir Sharia-lög, hafa Talibanar gert það berlega ljóst að túlkun þeirra á Sharia-lögum muni ganga framar öllu öðru.

Líklegra er að annað ákvæðið verði samþykkt þar sem nokkrir meðlimir talibana, þar á meðal háttsettir forystumenn þeirra, eru eftirlýstir fyrir ýmsa glæpi, þar á meðal ákærur um hryðjuverk frá Vesturlöndum. Þetta ákvæði getur valdið diplómatískum ástæðum fyrir hópinn, en í ljósi þess að flest lönd hafa verið tilbúin að ræða við þá þrátt fyrir tengsl þeirra við hryðjuverk er ólíklegt að það verði mikil hindrun fyrir þá.

Hugsunar- og tjáningarfrelsi er friðhelgi. Sérhver Afgani á rétt á að tjá hugsanir sínar í ræðu, riti, myndum og á annan hátt í samræmi við ákvæði laganna. Sérhver Afgani hefur rétt til að prenta og birta hugmyndir í samræmi við ákvæði laganna, án þess að leggja fyrir yfirvöld ríkisins fyrir fram.

Menntun er réttur sérhvers Afganistan og skal veitt án endurgjalds af ríkinu og þegnum Afganistans.

Eins og áður sagði eru málfrelsi og réttur til menntunar tvö mál sem talibanar hafa lýst yfir að þeir muni taka hófsamari afstöðu til. Hins vegar halda þeir því fram að tal megi ekki ógna öryggi ríkisins og menntun sé aðeins leyfileg við ákveðnar aðstæður.

Um Shura og ríkisstjórnina:

Stjórnarskráin frá 1964 gerir ráð fyrir stofnun tveggja löggjafarþinga. Önnur er House of the People sem er kosið beint, svipað Lok Sabha, og hitt er House of the Olders, meðlimir sem eru skipaðir óbeint, svipað og Rajya Sabha. Í stjórnarskránni er einnig minnst á hvernig húsin eigi að hafa samskipti við forsætisráðherra og ríkisstjórn hans og hvernig þau eigi að bera ábyrgð á fólkinu.

Shura (þingið) í Afganistan sýnir vilja fólksins og táknar alla þjóðina.

Meðlimir í Wolesi Jirgah (húsi fólksins) skulu kjörnir af íbúum Afganistan í frjálsri, almennri, leynilegri og beinni kosningu, í samræmi við ákvæði laganna.

Forsætisráðherrann og ráðherrarnir bera sameiginlega ábyrgð gagnvart Wolesi Jirgah (húsi fólksins) fyrir almennri stefnu ríkisstjórnarinnar og hver fyrir sig fyrir tilskildum skyldum sínum.

Í þessu efni hafa Talibanar gefið til kynna að þeir myndu vera opnir fyrir frjálsum kosningum. Í viðtali við VOA sagði Suhail Shaheen, talsmaður talibana, að málið myndi ráðast af framtíðar stjórnarskrá.

Um kosningar eða engar kosningar, bíðum, sagði Shaheen. Við erum með stjórnarskrá í framtíðinni þannig að við myndum ræða það í framtíðinni, um það hvenær við erum að semja stjórnarskrána, þannig að það myndi sjást þar á þeim tíma, ekki núna.

Enn og aftur er óljóst hvort talibanar muni standa við þessi fyrstu loforð og að hve miklu leyti þeir munu leyfa frjálsar kosningar. Eins og með restina af stjórnarskránni ber að taka þessum ákvæðum með smá salti. Talíbanar hafa skilið eftir nægt svigrúm til túlkunar á grundvelli Sharia-laga og hafa lagt áherslu á að stjórnarskráin frá 1964 sé aðeins tímabundin. Þeir hafa einnig stundað mannréttindabrot á stuttum tíma sínum við völd, en neitað opinskátt að það sama sé til.

Fréttabréf| Smelltu til að fá bestu útskýringar dagsins í pósthólfið þitt

Deildu Með Vinum Þínum: